Józef Grabowski

Pseudonim

Cyklon, Mur, Przytulski, Szczyt

Stopień wojskowy

ogniomistrz

Przynależność organizacyjna w okresie powojennym

AK, AKO, WiN

Miejsce pochówku

Przebieg służby

Nazwiska konspiracyjne Staśkiewicz, Warakomski, Warakowski. Zamieszkały we wsi Sumowo gm. Jeleniewo pow. Suwałki do 1939. P. od 1947 mieszkał we wsi Likuzy (obecnie Likusy) gm. Dywity pow. Olsztyn (obecnie część miasta Olsztyn), gdzie dzierżawił jezioro i pracował jako rybak. P. pod koniec życia mieszkał w Suwałkach. Cieśla, rybak, żonaty z Heleną z domu p. Szczepańska (w aktach procesowych występował jako kawaler, p. w momencie aresztowania i skazania żył z przyszła żoną w związku nieformalnym), ojciec dwojga dzieci, 7 klas szkoły powszechnej. W latach 1920–1923 jako plut. służył w 8 pap w Płocku, brał udział w wojnie polsko–bolszewickiej. Brak informacji o udziale w wojnie obronnej 1939. Działalność konspiracyjną prowadził od 1939 (był jednym z trzech pierwszych ukrywających się w Puszczy Augustowskiej). W PZP–AK od 1941. W 1943 zastępca Stefana Liszkowskiego „Kaczora” – dowódcy patrolu, referent broni w odtwarzanym 41 pp. W Suwalskim Obwodzie AK pełnił funkcję dowódcy VI rejonu (batalionu), który obejmował teren gm. Kadaryszki, Wiżajny, część gm. Pawłówka. Pełnił także obowiązki dowódcy patrolu dywersyjnego. Podczas akcji „Burza” w stopniu plut. rez. artylerii dowodził „patrolem oficera broni”. Po wkroczeniu na Suwalszczyznę Sowietów uniknął rozbrojenia i pozostał w konspiracji. Za służbę w AK odznaczony BKZ i SKZzM. 15.04.1945 awansowany do stopnia sierż. rez. (ogn.). 24.04.1945 mianowany Referentem Broni Suwalskiego Obwodu AKO, a jednocześnie Przewodnikiem (dowódcą) rejonu (batalionu terenowego). Po objęciu funkcji Komendanta Suwalsko–Augustowskiego Obwodu WiN przez kpt. Stanisława Malesińskiego ps. „Lew”, „Tadeusz”, w styczniu 1946 wyznaczony jego III zastępcą. W dwa miesiące po zaginięciu „Tadeusza”, który w czerwcu 1946 razem z szefem wywiadu Suwalsko–Augustowskiego Obwodu WiN Janem Kowalskim vel Kowalewskim vel Kozłowskim vel Kowalem ps „Tokaj”, „Zych” wybrał się do Białegostoku, celem uzyskania instrukcji oraz odbudowy rozbitego przez kwietniowo–majowe aresztowania na terenie Obwodu systemu łączności, podczas odprawy z Janem Sidorem ps. „Guzik”, „Zagłoba” i Wacławem Górskim ps. „Majster”, „Oko” w folwarku Planta gm. Raczki pow. Augustów, w obecności łącznika Okręgu Białystok NN „Sobiesława” wybrany na p.o. Komendanta (Prezesa) Suwalsko–Augustowskiego Obwodu WiN. Na stanowisku zatwierdzony przez Inspektora Białostockiego Inspektoratu WiN (obejmował Obwody : białostocki, sokólski i suwalsko–augustowski) kpt. Franciszka Potyrałę ps. „Dziadek”, „Gazda”, „Oracz”, „Pokrzywa”, „Sambor”. Po ogłoszeniu ustawy o amnestii w lutym 1947, będąc zwolennikiem koncepcji kpt. Potyrały, który przewidując, iż mimo trwających dyskusji wewnątrzorganizacyjnych i tak większość struktur WiN zostanie ujawniona, zaczął tworzyć własną organizację (miała nazywać się „Wolność i Sprawiedliwość” i nastawiona być na działalność wywiadowczą na rzecz państw pozostających w konflikcie ze Związkiem Sowieckim i prowadzenie dywersji na ograniczoną skalę), nie chciał skorzystać z komunistycznej „amnestii”, 22.02.1947 wydał swym podwładnym pisemny zakaz ujawniania się. Realizując rozkazy kpt. Potyrały powołał patrol dywersyjno–wywiadowczy, którego dowództwo powierzył Józefowi Łukowskiemu ps. „Szczerbiec” oraz rozkazał rozstrzelać co najmniej trzech żołnierzy, którzy ujawnili się lub zamierzali się ujawnić wbrew jego rozkazowi. Ujawnił się oraz ujawnił struktury Obwodu dopiero po informacji o śmierci „Oracza” i na zdecydowany rozkaz Komendy Okręgu, po spotkaniu na stacji kolejowej Poddubówek z przełożonymi z organizacji oraz przedstawicielami MBP, WUBP w Białymstoku i PUBP w Suwałkach. Ujawnienie miało charakter uroczysty (przemarsz żołnierzy WiN ulicami Suwałk, nabożeństwo, wspólny posiłek, przemówienia) i dokonało się 25.04.1947, czyli ostatniego dnia obowiązywania Ustawy o Amnestii. Przy ujawnieniu zdał broń (pm PPS), krótko i bez szczegółów opisał strukturę podległego mu Obwodu oraz przekazał UB kilkanaście dokumentów (część archiwum ukrył p. w lesie w okolicach wsi Płociczno gm. Kuków, a większość zniszczył). Po ujawnieniu (dokładnej daty brak) wyjechał na teren woj. olsztyńskiego, gdzie wspólnie z Kazimierzem Ceckowskim ps. „Wąż”, „Węgorz” wydzierżawił jezioro we wsi Likuzy. 30.03.1950 zatrzymany i osadzony w areszcie. Aresztowany 06.04.1950. Wyrokiem WSR w Białymstoku (Sr 799/50) skazany 31.10.1950 na 6 lat pozbawienia wolności z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 3 lata. NSW w Warszawie 19.02.1951 wniósł zastrzeżenia do tego wyroku wymierzając dodatkowo karę 5 lat pozbawienia wolności. Wyrokiem łącznym 15.02.1952 WSR w Białymstoku (SR 55/52) skazany na 7 lat pozbawienia wolności z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 3 lata. Więzienie opuścił prawdopodobnie w lutym 1955.

Więcej informacji

Z. Kaszlej, B. Rychlewski, Słownik biograficzny konspiracji niepodległościowej na Augustowszczyźnie i Suwalszczyźnie 1944-1956, Kraków 2020

Autor wpisu

Fundacja Kwartalnika „Wyklęci” - Biogram powstał przy wsparciu Małopolskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A.

Zaproponuj zmiany