Władysław Żwański
- Pseudonim
- Butrym, Iskra, Błękit
- Stopień wojskowy
- podpułkownik
- Data i miejsce urodzenia, imiona rodziców
- 1898, Widziszki (ówczesna gubernia kowieńska)
- Data i miejsce śmierci
- 1 lipca 1948, Dąbrowa-Tworki
- Przynależność organizacyjna w okresie powojennym
- NSZ, NZW
- Miejsce pochówku
- Przebieg służby
Konspiracyjne nazwiska: Zygmunt Kupniowski, Różański, Halicki, Zawadzki, Niewiadomski. Urodzony w rodzinie ziemiańskiej. Po otrzymaniu matury, w sierpniu 1915 zmobilizowany do armii rosyjskiej. W 1916 ukończył Szkołę Chorążych w Oranienbaumie. Latem 1917 znalazł się na froncie w Kurlandii, gdzie odznaczył się w walkach, otrzymując Krzyż Świętego Jerzego oraz Order Świętego Stanisława. Zdemobilizowany pod koniec 1917 w wyniku rewolucyjnej anarchii, służbę w armii rosyjskiej zakończył w stopniu chorążego. W styczniu 1919 w Odessie został przyjęty do 4 Dywizji Strzelców dowodzonej przez gen. Lucjana Żeligowskiego. W połowie roku po przybyciu do Polski tej jednostki wojskowej, przeniesiony do 14 pp. Brał udział w walkach polsko-ukraińskich oraz w wojnie z bolszewikami 1920, dowodząc kompanią strzelców w ramach 14 pp. Za odwagę został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy.
Po zakończeniu działań wojennych zdecydował się na pozostanie w wojsku. Służbę zawodową rozpoczął od stopnia porucznika i dość szybko awansowany do stopnia kapitana. Awans do stopnia majora otrzymał dopiero z dniem 1 stycznia 1928. W okresie międzywojennym służył w armii polskiej na ogół na stanowiskach administracyjnych. Jedynie pierwsze kilka lat po zakończeniu wojny z Rosją bolszewicką był dowódcą kompanii strzeleckiej oraz kompanii ckm w 14 pp. Ponadto w latach 1931-1934 był dowódcą batalionu w 71 pp w Zambrowie. Były to tereny, z którymi był także związany rodzinnie, gdyż w 1925 poślubił Jadwigę Ładę, pochodzącą z rodziny posiadającej majątek w ówczesnej miejscowości Łosie Dołęgi. Niewiele wiadomo o szczegółach jego udziału w kampanii wrześniowej,
jak również o pierwszych latach okupacji. Z uwagi na to, że był poszukiwany przez Niemców, zaczął ukrywać się na terenie powiatu Ostrów Mazowiecka. Nie do końca są znane okoliczności, jak również czas rozpoczęcia przez Władysława Żwańskiego pracy w konspiracji niepodległościowej. Według ustaleń historyka Piotra Łapińskiego, prawdopodobnie pod koniec 1942 wstąpił do powstających NSZ, gdzie pod pseudonimem „Butrym” objął funkcję Komendanta Powiatu Ostrów Mazowiecka NSZ. Po zajęciu powiatu ostrowskiego przez armię sowiecką zgłosił się do „ludowego” wojska. W lutym 1945 został komendantem RKU Ciechanów. Zainteresowały się nim komunistyczne służby, co doprowadziło do jego ucieczki z Ciechanowa w obawie przed aresztowaniem.
W kwietniu 1945 nawiązał kontakty z formującym się NZW. Przyjął propozycję objęcia szefostwa Wydziału III (operacyjnego) w Komendzie Okręgu. Pod koniec września został Szefem Sztabu Okręgu; wreszcie 4 kwietnia 1946 Komendantem Okręgu Białostockiego. Warto dodać, że w 1945 awansowany przez Komendanta Głównego NZW do stopnia podpułkownika. Do kwietnia 1946 używał pseudonimu „Iskra”, który zamienił na „Błękit”, gdy został Komendantem Okręgu. W odróżnieniu od swojego poprzednika, majora „Kotwicza”, nie był zwolennikiem ofensywnej strategii organizacji. Upływ czasu, straty które ponosiło NZW, wreszcie zmieniająca się sytuacja polityczna po sfałszowanym przez komunistów referendum w dniu 30 czerwca, zdawały się potwierdzać tę diagnozę. Na przełomie lata i jesieni 1946 na rozkaz „Błękita” zreorganizowano i zredukowano oddziały liniowe, starano się natomiast rozbudować wywiad terenowy i propagandę. Sfałszowane wybory w styczniu 1947 i ogłoszenie w dniu 22 lutego przez komunistyczne władze amnestii doprowadziły do kryzysu organizacji. Momentem kulminacyjnym była narada Komendy Okręgu w dniu 17 marca 1947 we wsi Jamiołki-Kowale w gospodarstwie Stanisława Kłoskowskiego ps. „Doman”. Doszło do sporu, w którym ppłk „Błękit” opowiedział się za kontynuacją walki i działalności podziemnej uważając, że amnestia jest oszustwem a komuniści i tak nie dotrzymają swoich zobowiązań. W dwa dni później wydał rozkaz, w którym zabronił ujawniania się członkom organizacji. W efekcie jednak ujawnili się wszyscy dotychczasowi członkowie Komendy Okręgu. Odtąd „Błękit” zarządzał strukturami konspiracyjnymi jednoosobowo, mając wsparcie w takich dowódcach jak por. Tadeusz Narkiewicz ps. „Ciemny”, „Rymicz”, który „de facto” stał się jego zastępcą. Podpułkownik „Błękit” został zabity przez funkcjonariuszy UB, którzy stanowili „grupę pozorowaną”, na kwaterze w domu Dąbrowskich. Miejsce ostatniego spoczynku Komendanta „Błękita” jest do dnia dzisiejszego nieznane.- Więcej informacji
- Autor wpisu
- Fundacja Kwartalnika „Wyklęci” - Projekt „Popularyzacja historii Żołnierzy Wyklętych - bohaterów pierwszej i drugiej konspiracji (wystawy, portale internetowe)” dofinansowano ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Programu Dotacyjnego „Niepodległa”