Józef Kozłowski
- Pseudonim
- Las, Stary, Vis, J. Kawecki
- Stopień wojskowy
- Data i miejsce urodzenia, imiona rodziców
- 1910 r. w Demeniu na Łotwie
- Data i miejsce śmierci
- 12 sierpnia 1949 r., Warszawa
- Przynależność organizacyjna w okresie powojennym
- AK, AKO, NZW
- Miejsce pochówku
- Przebieg służby
Ukończył Szkołę Powszechną, w latach 1931-1932 służył w Wojsku Polskim w 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie. Pracował jako gajowy na Wileńszczyźnie. W latach 1939-1941 ukrywał się w okolicy Święcian przed sowieckimi okupantami. Od 1940 r. w podziemiu niepodległościowym. Po ataku Niemiec na Związek Sowiecki powrócił w rodzinne strony do powiatu Stara Wilejka. Prawdopodobnie był żołnierzem AK. Pod koniec 1943 r. znalazł się w formacji policyjnej utworzonej na rozkaz władz niemiecko-białoruskich w celu zwalczania sowieckiej partyzantki, terroryzującej ludność cywilną. W kilkudziesięcioosobowym oddziale stacjonującym w Starej Wilejce większość stanowili Polacy, z których wielu było zaprzysiężonych w AK. „Legion Polski” – bo tak określała miejscowa ludność tę formację, został wiosną 1944 r. przeniesiony do powiatu ostrołęckiego. Prawdopodobnie w czerwca 1944 r. kilkudziesięcioosobowa grupa „Legionu Polskiego” podporządkowała się ostrołęckiej Komendzie Obwodu AK, uprzednio likwidując niemieckiego dowódcę.
Oddział „Lasa” – bo taki pseudonim obrał Józef Kozłowski, składający się z około 40 dobrze uzbrojonych i przeszkolonych żołnierzy w znaczącym stopniu zasilił szeregi ostrołęckiej AK. Wyróżnili się zwłaszcza w letnich walkach w ramach akcji „Burza”, m.in. pod Jazgarką, na bagnach Karaski i w starciu pod Charciabałdą. Jesienią 1944 r. „Las” rozwiązał oddział, którego członkowie znaleźli bezpieczne kwatery w kurpiowskich wioskach.
W 1945 r. Kozłowski i jego żołnierze kontynuowali działalność konspiracyjną przeciwko nowemu okupantowi w ramach Armii Krajowej Obywateli (AKO), uczestnicząc w akcjach i starciach ze stroną komunistyczną. Pod koniec 1945 r. „Las” przyjął propozycję Zbigniewa Kuleszy „Młota” i wraz ze swoimi żołnierzami wstąpił w szeregi NZW. Początkowo objął dowództwo 7 kompanii terenowej NZW, ale już w maju 1946 r. objął funkcję szefa PAS (pionu walki czynnej) na teren powiatu ostrołęckiego. Od sierpnia 1946 do kwietnia 1947 r. był zastępcą kpt. „Młota” i jednocześnie szefem okręgowego PAS – podlegały mu wszystkie oddziały i patrole bojowe NZW w Okręgu o krypt. „Mazowsze”.
Józef Kozłowski nie ujawnił się w ramach amnestii z początku 1947 r., zdecydowany kontynuować walkę. Wskutek wyjazdu kpt. „Młota” z terenu północnego Mazowsza oraz w sytuacji pewnego „zawieszenia” konspiracji, na konspiracyjnej naradzie w dniu 20 maja 1947 r. dowódcy średniego szczebla NZW w drodze głosowania wybrali Józefa Kozłowskiego nowym Komendantem Okręgu północnomazowieckiego organizacji. Nowy dowódca zmienił pseudonim na „Vis” i dość energicznie zmienił dotychczasową strukturę organizacyjną, wprowadzając nowy model działań partyzanckich. Niewielkie oddziały partyzanckie NZW na terenie północnego Mazowsza, ruchliwe i dysponujące szerokim zapleczem organizacyjnym były trudnym do zwalczenia przeciwnikiem przez komunistyczny aparat terroru.
Porucznik Józef Kozłowski „Vis” dostał się do niewoli komunistycznej 25 czerwca 1948 r. w lesie między miejscowościami Gleba a Kierzek (gmina Kadzidło), gdzie od kwietnia 1948 r. w ziemiankach kwaterowała wraz z nim Grupa Sztabowa, osłaniana przez kilkunastoosobowy oddział. Miejsce pobytu Komendanta i Sztabu Okręgu zdradził nieznany po dziś dzień agent UB, ukryty pod pseudonimem „Zadrożny”. W wyniku zdrady przeciwko Grupie Sztabowej komuniści wysłali 1500 żołnierzy KBW (z 1 i 2 Brygady) oraz bliżej nieokreśloną liczbę milicjantów i funkcjonariuszy bezpieki. Walka prawdopodobnie trwała od godziny do dwóch. Ciężko ranny w głowę „Vis” został przetransportowany samolotem do Warszawy. W walce zginęło czterech żołnierzy NZW. Do niewoli trafili członkowie Sztabu, pozostali żołnierze NZW oraz towarzyszka życia Józefa Kozłowskiego, Janina Chowańska z ich maleńkim dzieckiem. W ręce UB wpadła również Maria Szyszko, żona Bolesława „Klona”, szefa sztabu Okręgu. Komuniści oprócz broni zdobyli również archiwum Komendy Okręgu.
Aresztowani niebawem trafili do Warszawy: najpierw do więzienia przy ulicy 11 Listopada (tzw. „Toledo”) a następnie do więzienia mokotowskiego. Wszyscy doznali tortur i bicia. 26 kwietnia 1949 r. w ostrołęckim kinie rozpoczął się kilkudniowy proces pokazowy Józefa Kozłowskiego oraz jego żołnierzy. 29 kwietnia WSR w Warszawie, kierowany przez osławionego sędziego Mieczysława Widaja, skazał na karę śmierci por. Józefa Kozłowskiego oraz sześciu jego najbliższych współpracowników i żołnierzy. Trzem z nich wskutek odwołań kary śmierci zmieniono na wieloletnie więzienie. Wobec Kozłowskiego, Czesława Kani, Piotra Macuka i Bolesława Szyszko utrzymano kary śmierci. Wszystkich stracono w godzinach wieczornych 12 sierpnia 1949 r. w więzieniu mokotowskim strzałem w tył głowy a następnie potajemnie pogrzebano na tzw. Łączce.
- Więcej informacji
IPN BU 00294/49/21, IPN BU 0203/2318, IPN BU 0180/80 t.1-22, , IPN BU 0182/148, IPN BU 0182/59, IPN BU 0255/228/ t.1-26,IPN BU 0203/2318,IPN BU 0207/1796/t.1-31, IPN BU 0255/130/t.1-3, IPN BU 00495/255
- Autor wpisu
- Biogram powstał w ramach projektu pt. „Rozbudowa i obsługa Internetowego Katalogu Żołnierzy Wyklętych”. Dofinansowano ze środków Biura „Niepodległa” w ramach Programu Dotacyjnego „Niepodległa”.
Zaproponuj zmiany
